लिंग व त्याचे प्रकार

लिंग व त्याचे प्रकार

लिंग विचार
नामाच्या रूपावरुन एखादी वस्तु वास्तविक अगर काल्पनिक पुरुषजातीची आहे की, स्त्रीजातीची आहे की, दोन्हीपैकी कोणत्याच जातीची नाही असे ज्यावरून कळते त्याला त्याचे लिंग असे म्हणतात.
मराठी भाषेत लिंगाचे तीन प्रकार पडतात.
1. पुल्लिंगी      2. स्त्रीलिंगी       3. नपुसकलिंगी
  •  पुल्लिंगी : मुलगा, शिक्षक, घोडा, चिमणा, सूर्य, चंद्र, सागर, दगड, कागद, पंखा इ.
  •  स्त्रीलिंगी : मुलगी, शिक्षिका, घोडी, चिमणी, खुर्ची, शाळा, नदी, वही, खिडकी, इमारत, पाटी इ.
  •  नपुंसकलिंगी : पुस्तक, घर, वासरू, पाखरू, लेकरू, झाड, शहर, घड्याळ, वाहन इ.
लिंग भेदामुळे नामांच्या रूपात होणारे बदल
नियम : 1
‘अ’ कारान्त पुल्लिंगी प्राणीवाचक नामांचे स्त्रीलिंगी रूप ‘ई’ कारान्त होते व त्याचे नपुसकलिंगी ‘ए’ कारान्त होते.
  • मुलगा – मुलगी – मूलगे
  • पोरगा – पोरगी – पोरगे
  • कुत्रा – कुत्री – कुत्रे
नियम : 2
काही प्राणीवाचक पुल्लिंग नामांना ईन प्रत्यय लागून त्यांचे स्त्रीलिंगी रूप होतात.
  •  सुतार – सुतरीन
  • माळी – माळीन
  • तेली – तेलीन
  • वाघ – वाघीन
नियम : 3
काही प्राणीवाचक ‘अ’ कारान्त, पुल्लिंगी नामांची स्त्रीलिंगी रुपे ‘ई’ कारान्त होतात.
  • हंस – हंसी
  • वानर – वानरी
  • बेडूक – बेडकी
  • तरुण – तरुणी
नियम : 4
काही आ कारान्त पुल्लिंगी पदार्थ वाचक नामांना ई प्रत्यय लावून त्यांची स्त्रीलिंगी रूप बनतात.
  • लोटा – लोटी
  • खडा – खाडी
  • दांडा – दांडी
  • आरसा – आरशी
  • भाकरा – भाकरी
नियम : 5
संस्कृतातून मराठी आलेल्या नामांची स्त्रीलिंगी रूप ई प्रत्यय लागून होतात.
  • युवा – युवती
  • श्रीमान – श्रीमती
  • ग्रंथकर्ता – ग्रंथकर्ती
नियम : 6
काही नामांची स्त्रीलिंगी रुपे स्वतंत्ररित्या होतात.
  • वर – वधू
  • पिता – माता
  • राजा – रानी
  • पती – पत्नी
  • दीर – जाऊ
  • सासरा – सासू
  • बोकड – शेळी
  • मोर – लांडोर
नियम : 7
मराठीतील काही शब्द निरनिराळ्या लिंगात आढळतात.
  • वेळ – वेळ
  • बाग – बाग
  • वीणा – वीणा
  • मजा – मजा
  • टेकर – टेकर
  • तंबाखू – तंबाखू
नियम : 8
परभाषेतून आलेले शब्दांचे लिंग त्याच अर्थाच्या शब्दांच्या लिंगावरून ठरवितात.
  • बुट(जोडा) – पुल्लिंगी
  • क्लास(वर्ग) – पुल्लिंगी
  • पेन्सिल (लेखनी) – स्त्रीलिंगी
  • कंपनी(मंडळी) – स्त्रीलिंगी
  • बूक(पुस्तक) – नपुसकलिंगी
नियम : 9
सामासिक शब्दांचे लिंग हे शेवटच्या लिंगाप्रमाणे असते.
  • साखरभात – पुल्लिंगी
  • मिठभाकरी – स्त्रीलिंगी
  • भाजीपाला – पुल्लिंगी
  • भावूबहीन – स्त्रीलिंगी
  • देवघर – नपुसकलिंगी
नियम : 10
काही नामे पुल्लिंगी व स्त्रीलिंगी असूनही उल्लेख पुल्लिंगीच करतात.
  • गरुड
  • मासा
  • सुरवड
  • साप
  • होळ
  • उंदीर
नियम : 11
काही नामे पुल्लिंगी व स्त्रीलिंगी असूनही त्यांचा उल्लेख केवळ स्त्रीलिंगी करतात.
  •  घुस
  • पिसू
  • माशी
  • ऊ
  • सुसर
  • खार
  • घार
  • पाल

टिप्पण्या

टिप्पणी पोस्ट करा

या ब्लॉगवरील लोकप्रिय पोस्ट

नाम व त्याचे प्रकार

नाम व त्याचे प्रकार प्रत्यक्षात असणार्‍या किंवा कल्पनेने जाणवलेल्या वस्तूंना किंवा त्यांच्या गुणधर्मांना दिलेल्या नावाला ‘नाम’ असे म्हणतात. उदा. टेबल, कागद, पेन, साखर, अप्सरा, गाडी, खोटेपणा, औदार्थ, देव, स्वर्ग, पुस्तक इ.  नामाचे प्रकार : नामाचे एकूण 3 मुख्य प्रकार पडतात. सामान्य नाम – एकाच जातीच्या पदार्थातील समान गुणधर्मामुळे त्या वस्तूला जे सर्वसामान्य नाव दिले जाते त्याला  ‘सामान्य नाम’  असे म्हणतात. उदा. मुलगा, मुलगी, घर, शाळा, पुस्तक, नदी, शहर, साखर, पाणी, दूध, सोने, कापड, सैन्य, वर्ग इ. सामान्य नाम  विशेषनाम पर्वत हिमालय, सहयाद्री, सातपुडा मुलगा स्वाधीन, हिमांशू, लक्ष्मण, कपिल, भैरव मुलगी मधुस्मिता, स्वागता, तारा, आशा, नलिनी शहर नगर, पुणे, दिल्ली, मुंबई, कोल्हापूर नदी गंगा, सिंधू, तापी, नर्मदा, गोदावरी टीप : (सामान्य नाम हे जातीवाच असते, काही विशिष्ट नामांचेच अनेकवचन होते. मराठीमध्ये पदार्थवाचक, समुहवाचक नाम हे सामान्य नामच समजले जाते.) विशेष नाम – ज्या नामाने जातीचा बोध होत नसून त्या जातीतील एका विशिष्ट व्यक्तीचा...
अधिक वाचा

उभयान्वयी अव्यय व त्याचे प्रकार

उभयान्वयी अव्यय व त्याचे प्रकार दोन किंवा अधिक शब्द, अथवा दोन किंवा अधिक वाक्ये जोडणार्‍या अविकारी शब्दाला  अभयान्वयी अव्यये  असे म्हणतात. उदा. मी कथा व कादंबरी वाचतो. तो स्वभावाने आहे चांगला, पण विश्वासू नाही. मी आजारी आहे, म्हणून मी शाळेत जात नाही. मी चहा घेतो आणि कॉफी सुद्धा घेतो. उभायान्वयी अव्ययाचे 2 प्रकार पडतात. समानत्वदर्शक / प्रधानत्वसूचक उभयान्वयी अव्यये. असमानत्वदर्शक / गौणत्वसूचक उभयान्वयी अव्यये समानत्वदर्शक / प्रधानत्वसूचक उभयान्वयी अव्यये : अर्थाच्या दृष्टीने स्वतंत्र किंवा एकमेकांवर अवलंबून नसणारी किंवा सारख्याच दर्जाची दोन वाक्ये ज्या उभयान्वयी अव्ययांनी जोडली जाते त्या उभयान्वयी अव्ययांना  प्रधानत्व सूचक उभयान्वयी अव्यये  असे म्हणतात. यांचे पुढील 4 प्रकार पडतात. 1. समुच्चयबोधक उभयान्वयी अव्यय – दोन प्रधान किंवा मुख्य वाक्ये व, अन्, शिवाय यांसारख्या उभयान्वयी अव्ययांनी जोडून त्याचा मिलाफ किंवा समुच्चय करतात अशा उभयान्वयी अव्ययांना  समुच्चय बोधक उभयान्वयी अव्यये  असे म्हणतात. उदा.   व, अन्, आणि आणखी, न, शि...
अधिक वाचा

वचन व त्याचे प्रकार

इमेज
वचन व त्याचे प्रकार   वचन विचार नामावरून जसे त्याचे लिंग समजते त्या नामाने दर्शवलेली वस्तु एक आहे की त्या वस्तु एकाहून अधिक आहेत हे ही कळते. नामाच्या ठिकाणी संख्या सुचविण्याचा जो एक धर्म आहे त्याला  वचन  असे म्हणतात. मराठीत दोन वचणे आहेत. एकवचन अनेकवचन प्रयोग व त्याचे प्रकार अ. पुल्लिंगी नामाचे अनेक वचन नियम : 1. ‘आ’ कारान्त पुल्लिंगी नामाचे अनेक वचन ‘ए’ कारान्त होते. उदा : 1. मुलगा – मुलगे 2. घोडा – घोडे 3. ससा – ससे 4. आंबा – आंबे 5. कोंबडा – कोंबडे 6. कुत्रा – कुत्रे 7. रस्ता – रस्ते 8. बगळा – बगळे नियम : 2. ‘आ’ कारान्त शिवाय इतर सर्व पुल्लिंगी नामाचे रुपे दोन्ही वचनात सारखीच असतात.  उदा : 1. देव – देव 2. कवी – कवी 3. न्हावी – न्हावी 4. लाडू – लाडू 5. उंदीर – उंदीर 6. तेली – तेली ब . स्त्रीलिंगी नामाचे अनेकवचन नियम : 1. ‘अ’ कारान्त स्त्रीलिंगी नामाचे अनेकवचन केव्हा ‘आ’ कारान्त तर केव्हा ‘ई’ कारान्त होते .  उदा : 1. वेळ – वेळा 2. चूक – चुका 3. केळ – केळी 4. चूल – चुली 5. वीट – वीटा ...
अधिक वाचा